W dzisiejszych czasach peruki to popularne nakrycie głowy noszone zarówno wówczas, gdy chcemy w kilka chwil radykalnie zmienić swój wygląd, jak i wtedy, gdy na skutek różnego rodzaju chorób borykamy się z nadmiernym wypadaniem włosów. Jaka jest jej historia?
Historia peruki
Peruki w starożytności
Peruki noszone były już około 2700 lat p.n.e w Egipcie. Do ich produkcji stosowano zarówno ludzkie włosy, jak i tańsze zamienniki, jak wełna czy włókna liści palmowych, a mocowało przy pomocy żywicy i pszczelego wosku. Posiadanie peruki było wówczas zarówno oznaką pobożności i wysokiego statusu społecznego, jak i sposobem na ochronę głowy przez promieniami słonecznymi czy insektami oraz zatuszowanie siwizny lub łysiny.
Dużą popularnością cieszyły się one także w Rzymie. Początkowo jasne peruki stanowiły nieodłączny element stylizacji prostytutek, lecz z czasem zaczęły je nosić także kobiety z wyższych sfer. Wiele z nich, zamiast peruk, do swoich naturalnych włosów wolało przyczepiać barwne treski i loki.
Historia peruki
Od zakazanego wyrobu po modny dodatek
Kapłani nowej religii – chrześcijaństwa, krytykowali zarówno zapuszczanie włosów, jak i noszenie peruk. Sprzeciwiał się im między innymi starochrześcijański pisarz Tertulian oraz ojcowie tak zwanego synodu pod kopułą.
Peruki nie cieszyły się dobrą sławą również w okresie średniowiecza, kiedy to przeciwko nim wystąpił między innymi teolog, święty Anzelm z Canterbury oraz król Anglii Henryk I.
Moda na tego typu nakrycia głowy wróciła dopiero pod koniec XV wieku, kiedy to popularnością zaczęły cieszyć się sztuczne włosy wykonywane z białego lub żółtego jedwabiu utrwalane roztrzepany białkami kurzych jaj. Równie często spotkać można było się z pasmami włosów doczepianymi do charakterystycznych, okrągłych czapek, tak zwanych calottów, które nosili duchowni i sędziowie. Peruki noszone były wówczas także przez prestidigitatorów, kuglarzy oraz baletmistrzów. Z czasem stały się powszechnym elementem stylizacji w kręgach dworskich.
Historia peruki
Peruki na dworach królewskich
Początek XVII wieku to okres, gdy w otoczeniu Ludwika XIII popularnością zaczęły cieszyć się fryzury z dodatkami z papieru lub jedwabiu oraz farbowane treski. Do ostatecznego spopularyzowania peruk przyczynił się Ludwik XIV, który zaczął łysieć w młodym wieku. Początkowo próbował to ukryć przy pomocy sztucznego owłosienia, lecz finalnie zdecydował się na noszenie peruki.
Najbardziej pożądane były te, do których produkcji wykorzystywało się ludzkie włosy, nierzadko pobierane od biedaków lub zmarłych. Ogromne sumy płacono wówczas za peruki produkowane z pasm polskich i niemieckich młodych chłopek oraz dziecięcych kosmyków. Tańsze zamienniki bazowały na włosach koni, kóz oraz owiec.
Z czasem peruki zaczęły pełnić rolę małych dzieł sztuki – na europejskich dworach spotkać można się było z „gabinetami peruk”. Wśród osób zajmujących się produkcją tego typu akcesoriów panowała spora konkurencja. Największą sławą w drugiej połowie XVII wieku cieszył się balwierz Ludwika XIV – Jan Quentin. Pod koniec stulecia, tego typu specjaliści byli już w stanie wytwarzać peruki kręcone, farbowane oraz perfumowane piżmem lub lawendą1.
Historia peruki
Peruki w XVIII i XIX wieku
W XVIII wieku peruki ponownie stały się oznaką wysokiego statusu społecznego. Najbogatsi zakładali je zarówno na oficjalne wyjścia, jak i na co dzień. Około 1710 wieku perukarskie konstrukcje osiągnęły największe w historii rozmiary, co nie było jednak zbyt zdrowe – naturalne pasma przetłuszczały się i formowały w kołtuny. W związku z tym, balwierze zaczęli stopniowo redukować wielkość peruk.
Początkowo, najczęściej spotkać można było się z perukami w naturalnym kolorze włosów, które pudrowano jedynie dla zabawy. Z czasem, pudrem zmieszanym z oliwą zaczęto maskować łączenie z czołem. W Wielkiej Brytanii zarówno naturalne, jak i sztuczne kosmyki posypywano mąką, aby zatuszować ich przetłuszczanie się. Finalnie, modne stały się białe peruki, których kolor uzyskiwano poprzez obtaczanie włosów w mieszance gipsu oraz skrobi.
W połowie XVIII wieku, dużą popularnością w Wersalu cieszyły się gigantyczne kobiece peruki składające się nie tylko z włosów, lecz także kwiatowych ornamentów oraz jedwabnych zdobień. Tuż przed rewolucją francuską zostały one jednak uznane za oznakę zepsucia i dekadencji wyższych warstw społeczeństwa. Po jej zakończeniu, peruki zaczęły wychodzić z mody, a na początku XIX wieku noszących ich mężczyzn uważano za staromodnych.
W imperium brytyjskim w XVIII wieku peruki były jednym z elementów strojów prawników oraz wyższego duchowieństwa (w niektórych krajach tradycja ta przetrwała do dziś).
Pod koniec XIX wieku, jedyną grupą społeczną, wśród których ich noszenie było na porządku dziennym, były ortodoksyjne żydowskie mężatki. Wedle żydowskiego prawa ich włosy nie powinny być widoczne, co związane było z wymogami skromności. Zgodnie ze wskazaniami Tory i Talmudu przez wieki zakrywały włosy chustami lub gęstymi siatkami, a od XVII w. rozprzestrzenił się wśród nich zwyczaj noszenia peruk zwanych w jidysz szejtl lub szajtel. Do dziś utrzymuje się on wśród wyznawczyń judaizmu ortodoksyjnego. W XX w. peruki nie były już elementem codziennego stroju.
Historia peruki
Dzieje peruki w Polsce
Peruki w naszym kraju po raz pierwszy pojawiły się w Warszawie, za czasów Władysława IV. Ogół szlachty gardził tą modą przyjmowaną w dużej mierze przez osoby dworskie i miłośników stylu hiszpańskiego. W okresie panowania Jana Kazimierza i Michała Korybuta peruki nosiła znacząca część magnatów polskich, co spotkało się z krytyką Stefana Czarneckiego. Jego zdaniem, w przeciwieństwie do hełmu, stanowiła ona synonim zniewieściałości oraz zatracenia gotowości żołnierskiej. Gdy na tron wstąpił Jan III, który nie był zwolennikiem peruk, moda na nie chwilowo zniknęła, by powrócić za panowania Sasów. Osiemnastowieczne elegantki chcące należeć do sfery wyższej, lubowały się w pudrowanych perukach z gotowymi lokami. Matrony staropolskie i wiejskie szlachcianki potępiały natomiast tego typu dodatki3.
Historia peruki
Peruki w dzisiejszych czasach
Dziś stosowane są przez aktorów i gwiazdy estrady, mężczyzn próbujących ukryć łysinę oraz przez chorych tracących włosy w wyniku chemioterapii.2
Utrata włosów może być jednym z trudniejszych doświadczeń w życiu. Niełatwo nam sobie z nim poradzić bez względu na to, czy przyczyną jest schorzenie czy postępujący wiek. Problem dotyka zarówno panów, jak i panie, jednak to kobiety odczuwają go szczególnie. Niemniej obecnie peruka nie jest jedynie domeną starszych pań czy kobiet z problemami zdrowotnymi, lecz praktycznym rozwiązaniem, które docenia wiele przedstawicielek płci pięknej. Peruka nie wymaga bowiem godzinnych zabiegów pielęgnacyjnych, sprawia, że jesteś zawsze gotowa do wyjścia, a Twoja fryzura prezentuje się nienagannie przez cały dzień. Przy tym to produkt 2 w 1 – eleganckie uczesanie i czapka zarazem. Peruka to doskonały sposób na bezpieczne eksperymentowanie z własnym wyglądem i zaskoczenie innych nowym stylem, o którym zawsze marzyłaś. A jeśli wolisz pozostać przy dotychczasowej fryzurze, peruka może być identyczna z Twoimi codziennym uczesaniem. Przy tym wierność wypracowanemu stylowi wcale nie musi wiązać się z nudą4.
Zofia Rojek
1 dr Małgorzata Grupa – archeolożka, badaczka dziejów kostiumów z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, Wszyscy patrzą na Wersal, artykuł wyborcza.pl
2 Historia przedmiotu. Pod nie swoją czupryną, artykuł wyborcza.pl
3 Encyklopedia staropolska Tom III. Zygmunt Gloger, artykuł w wikiźródła
4 Zofia Rojek, Uroda Seniora, artykuł Biomedcial.pl
